 |
    
|
|
|
Εκκλησίες>Αγιος Θωμάς ----------------------------------------------------------------------------------------------
Ο ναός φέρει το όνομα του προστάτη του χωριού. Βρίσκεται δίπλα στο δέλτα που σχηματίζει ο Ασωπός Ποταμός με τον παραπόταμό του Λάρη(Θερμόδοντα). Η παράδοση θέλει τον Αγιο Θωμά να μην επιτρέπει στην πανώλη να περάσει το ποτάμι και οι κάτοικοι τον τίμησαν με το όνομα του χωριού. Ο ναός αποτελεί πύργο από την εποχή
της τουρκοκρατίας. Ωστόσο από την έρευνα του πανεπιστημίου Leiden η εκκλησία χαρακτηρίζεται μεσοβυζαντινή γύρω στον 12ο αιώνα. Ο τρούλος είναι μεταγενέστερος. Ακριβώς απέναντι και δυτικά στο λόφο βρίσκεται η αρχαία Τανάγρα.
----------------------------------------------------------------------------------------- Συμφωνα με τον Prof. A.Schachter, McGill, το κτίσμα θεωρείται πρωτοχριστιανική βασιλική του 10ου αιώνα. Η Βυζαντινή αυτοκρατορία ανέκτησε την Βοιωτία από τους Σλάβους και έτσι άρχισε η αποίκηση των γύρω χωριών, τα οποία αναλαμβάνουν τον ρόλο της αρχαίας Τανάγρας και του καταφυγίου του Αγίου Κωνσταντίνου στο Κλειδί. Την εποχή των σταυροφορειών, η περιοχή περνά στην διοίκηση Φράγγου λόρδου, που μετατρέπει το ξωκλήσι σε φεουδαρχικό πύργο.(13ος αιώνας). Πανηγυρίζει την Κυριακή μετά το Πάσχα. --------------------------------------------------------------------------------------  Ο ναός του Αγ.Θωμά είναι κτισμένος κοντά στην γέφυρα του Ασωπού, απο όπου περνά ο
δρόμος που οδηγεί απο την Εθνική οδό Αθηνών -Λαμίας προς το χωριό Αγ.Θωμάς ή Λιάτανη.
Προς τα δυτικά υψώνεται ο λόφος της αρχαίας Τανάγρας και το μνημείο είναι τοποθετημένο
σε υπερυψωμένο περίβολο, σε δεσπόζουσα θέση στην πεδιάδα της Ασωπίας.Η ιδιομορφία του μνημείου έγκειται στο οτι σήμερα εξωτερικά παρουσιάζει κυβική μορφή με σχεδόν επίπεδη στέγη και μικρό προεξέχοντα τρούλλο. Η μορφή αυτή αποτελεί το κάτω μέρος γκρεμισμένου σήμερα πύργου, στον οποίο είχε ενσωματωθεί ο προϋπάρχων ναός. Η αρχική μορφή του ναού υποδηλώνεται απο τα ίχνη των στεγών , εμφανή κυρίως στην δυτική και ανατολική πλευρά, τα οποία και παρέχουν την δυνατότητα μιας ασφαλούς γραφικής αποκατάστασης της. Ο ναός ανήκει στους σταυροειδείς εγγεγραμμένους απλούς δικιόνιους με τρούλλο, με ευρύτερη χρονολόγηση στον 12ο αιώνα , ο οποίος πιθανότατα κατασκευάστηκε στη θέση παλαιοχριστιανικού. Η κάτοψη του είναι σχεδόν τετραγωνική (7.88Χ7.76μ) και η στέγαση των ανατολικών διαμερισμάτων γίνεται με ημικυλινδρικούς θόλους, ενω των δυτικών με χαμηλωμένα φουρνικά. Ο χώρος του ιερού περιλαμβάνει τρείς προεξέχουσες ημιεξαγωνικές κόγχες, εκ των οποίων η μεσαία φωτίζεται με δίλοβο παράθυρο με μαρμάρινο κιονίσκο, ενω οι άλλες δύο με μικρότερα μονόλοβα παράθυρα. Η κεντρική είσοδος του ναού , σήμερα μεταποιημένη, διαμορφωνόταν με πεταλόμορφο τόξο, ενω στην βόρεια και νότια πλευρά ανοίγεται απο ένα μεγάλο τοξωτό παράθυρο με τούβλινο πλαίσιο. Εξωτερικά , αριστερά της εισόδου βρίσκεται εντοιχισμένη αρχαία διδιάλεκτη επιγραφή χαραγμένη σε μαύρο μάρμαρο, με την υπογραφή ΚΑΦΙΣΙΑΣ ΕΠΟΕΙΣΕ. Στη νότια πλευρά εμφανίζεται, κλεισμένο σήμερα, δίλοβο πώρινο παράθυρο τοποθετημένο σε μεγάλο ύψος. Το μεσοβυζαντινό τέμπλο έχει αντικατασταθεί με κτιστό εποχής Τουρκοκρατίας, με τοιχογραφίες των αρχών του αιώνα οι οποίες είναι και οι μοναδικές του ναού. Τμήματα του αρχικού τέμπλου (κιονίσκοι, κοσμήτης) σώζονταν διάσπαρτα μέχρι πρότινος στον χώρο του ναού και του προαυλίου. Εξωτερικά, στη δυτική πλευρά του ναού και σε όλο το μήκος του, οριοθετείται απο μεγάλους λίθους, η βάση ενός χώρου εν είδει νάρθηκα με τρία ανοίγματα. Η τοιχοποιία του ναού είναι μικτή με χρήση κανονικών σπολίων στη βάση και τις γωνίες, και πλινθοπερίκλειστο σύστημα δομής , χαρακτηριστικό της μεσοβυζαντινής περιόδου , από κει και πάνω. Ημικατεργασμένοι λίθοι τοποθετούνται σε οριζόντιες σειρές με κατακόρυφους αρμούς που γεμίζονται με κατακόρυφα τούβλα, κουφικά με μορφή ελληνικών γραμμάτων και ψευδοκουφικές διακοσμήσεις. Μεγαλύτερη επιμέλεια δόμησης εμφανίζεται στις κόγχες της ανατολικής πλευράς με λαξευτές ισοϋψείς πέτρες και συμμετρική τοποθέτηση κουφικών. Στον περιφραγμένο περίβολο του ναού διακρίνονται διάσπαρτα πολλά αρχαία μέλη ,προφανώς ναού, και σκουρόχρωμες επιτύμβιες στήλες απο τιτανόλιθο. Στα βορειοδυτικά σώζεται θολοσκεπές ταφικό μνημείο με ενσωματωμένα σπόλια. 
Η ενσωμάτωση του ναού μέσα σε ένα ψηλότερο κτίσμα που λειτουργούσε πιθανότατα σαν
χωροδεσποτικός πύργος, έγινε στη διάρκεια της Φραγκοκρατίας (14ος), με σκοπό την
επιτήρηση των καλλιεργησίμων εκτάσεων σην πεδιάδα του Ασωπού, οπού υπήρχαν και άλλοι
παρόμοιοι. Σε αυτή τη φάση υπέστη σημαντικότατες αλλαγές στο εσωτερικό του, χωρίς όμως
κατά πάσα πιθανότητα να αλλάξει η χρήση του ιερού του τουλάχιστον, ως παρεκκλησίου. Με
αυτή τη μορφή εντοπίζεται και απο τον Leake στις αρχές του 19ου αιώνα, απο τον οποίο όμως
αναφέρεται ως φράγκικος πύργος που είχε μετατραπεί σε εκκλησία.
Γενικά, οι περισσότερες αναφορές στο μνημείο γίνονται σε σχέση με τον γειτονικό Ασωπό
και με τα σπόλια που βρίσκονται ενσωματωμένα σε αυτό, και ειδικά με την προαναφερθείσα
ενεπίγραφη πλάκα, η οποία συγκέντρωσε το ενδιαφέρον των αρχαιολατρών περιηγητών του
19ου αιώνα.
Μέχρι το 1900 περίπου όπως αναφέρει ο Baedeker, το μνημείο διατηρούσε την μορφή
πύργου, ενω τη σημερινή του μορφή πρέπει να απέκτησε μεταξύ 1900 και 1930, όταν
αφαιρέθηκε σημαντικό τμήμα του με σκοπό το υλικό της κατεδάφισης να χρησιμοποιηθεί για
την κατασκευή του δρόμου που οδηγούσε στο χωριό. Απο τότε έχει υποστεί πολλές επισκευές
σε μια προσπάθεια ευπρεπισμού, αλλά και κλοπές.
Τυπολογικά χαρακτηριστικά στοιχεία του Αγ.Θωμά είναι η ανισοσταθμία στη στέγαση
μεταξύ των ανατολικών και δυτικών διαμερισμάτων εξαιτίας των φουρνικών που στεγάζουν
τα τελευταία, οι κουφικές διακοσμήσεις, τα δίλοβα παράθυρα με τα πώρινα πλαίσια , το
πεταλόμορφο τόξο της εισόδου, το δίλοβο παράθυρο του ιερού.
Το μνημείο σε αποκατεστημένη μορφή , μετά την αφαίρεση των συμπληρωμάτων στις όψεις
και αποκατάσταση της αρχικής μορφής του τρούλλου, έδειχνε μια επιμελημένη και πλούσια
κατασκευή για ταφικό ή μη παρεκκλήσιο της μεσοβυζαντινής περιόδου.
Απο τα επιμέρους στοιχεία του χρονολογείται στα μέσα του 12ου αιώνα και σχετίζεται με
επαρχιακά μνημεία της ίδιας εποχής, ελλαδικού τύπου με κάποιες όμως ιδιαίτερες προθέσεις
στον εσωτερικό κυρίως χώρο, και πρέπει να ενταχθεί σε μια περίοδο συνέχειας της
οικοδομικής δραστηριότητας των αρχών του αιώνα στην περιοχή της Θήβας.Πηγή: Σιμάτου Α. Μ., Χριστοδουλοπούλου Ρ., "Άγιος Θωμάς Τανάγρας", Λαμπηδών. Αθήνα 2003. εικόνες: Χρ. Μπούρα, εκκλησίες Αττικής --------------------------------------------------------------------------------------
Ο Στέφανος Κουμανούδης στο Αθηναιον Σύγγραμμα Περιοδικόν - τόμος 3ος, 26 Δεκεμβρίου 1874, συμπληρώνει την επιγραφή και αντικρούει λάθη προηγούμενων: " το δε επί της εκκλησίας του αγ. Θωμά ηρωελεγείον και το υπ' αυτού προξενικόν ψήφισμα είναι μεν ήδη πρόπαλαι γνωστά τοις αρχαιολόγοις, ως δημοσιυεθέντα εν τω α' τόμω του Corpus Incriptionum Graecarum, αλλ' επειδή το εκεί κείμενον του ψηφίσματος δεν είναι πλήρες εν τω τελευταίω στίχω, ως το σταλέν ημίν έκτυπον μαρτυρεί, εκδίδομεν εφεξής πάντα τα γράμματα του λίθου προς συμπλήρωσιν μεν και επικύρωσιν του εν C.I.Gr. δοθέντος κειμένου, προς διόρθωσιν δε εκείνων οίτινες λαβόντες το έμμετρον επίγραμμα εκείθεν και μετατυπώσαντες επήνεγκαν εις αυτό αυθαιρέτους τινάς μεταβολάς, ως εγένετο τούτο εν τω του Overbeck συγγράμματι Shriftquellen etc 1575. Έτι δε πρότερον ο Welcker, ον αναφέρει ο Keil εν Sylloge Incriptionum Boeoticarum, σελ. 57 εθεώρησε το Φορύστας του επιγράμματος βάρβαρον και επέρασεν η εις το ορθόν του ονόματος δυσπιστία και εις του Pape το λεξικόν των κυρίων ονομάτων της Ελληνικής, επειδή ο εντριβής εν τη ονοματολογία Keil έκλινε να εικάση Κορύστας αντί του Φορύστας. Ο λίθος ων μόνον κατά την δεξιάν τω ορώντι πλευράν γωνίαν αβλαβής, κατά δε τας λοιπάς κολοβός και έχων μήκος 0.87 και ύψος 0.45, έχει γράμματα τάδε"
και συνεχίζει τον συλλογισμό του: Το ο του είλον εν τω δ' στίχω του επιγράμματος φαίνεται σαφώς εν τω εκτύπω, και το ο δε εν των τέλει του ε'. στίχου είναι αρκετά σαφές, μετ' αυτό δε, ως σημειοί ο Δημητριάδης, (είναι μικρόν ξέσμα, μόνον ιώτα εγχωρούν, όθςν νομίζει, ότι συμπληρωτέον στεφανο(ί), ώστε λέγειν τον Φορύσταν. Το δε καλόν άστυ της ευόλβου πάτρας στεφανοί με, ή στέφανο(ι) εξ ου η έννοια. Οι δε στέφανοιτων νικώντων εισίν καλόν άστυ(περίβολος, έρκος) της ευόλβου πατρίδος). Αλλά τούτο εγώ το τελευταίον ού μάλα παραδέχομαι. Ο Boeckh εξέδωκε: στεφαν(ω), ει και Ο είχε το προ των οφθαλμόν του αντίγραφον του Leake, διά να συμφωνήσει τον λόγον προς το ανωτέρω είλον. ---------------------------------------------------------------------------
Αποτύπωση και ψηφιακή αποκατάσταση: Chiara Piccoli (Πανεπιστήμιο Leiden), με τη συνεργασία της Χρυστάλλας Λοΐζου (Πανεπιστήμιο Κύπρου) και της Κατερίνας Ράγκου (Πανεπιστήμιο Κολωνίας). -----------------------------------------------------------------------------------------------
1895. Απεικονίζεται γερμανός περιηγητής με τη συνοδεία του και τη φρουρά του. Η λήψη της φωτογραφίας έχει γίνει από τη βορεινή πλευρά (Ασωπός) και πλέον είναι εμφανή τα σημάδια κατάρευσης του πύργου.
-----------------------------------------------------------------
-----------------------------------------------------------------
-----------------------------------------------------------------
-----------------------------------------------------------------
Το τρίτοξο γεφύρι της φωτογραφίας έχει καλυφθεί από μεγάλη γέφυρα και αποτελεί το κεντρικό πέρασμα του Ασωπού που δίνει πρόσβαση στο χωριό από Οινόη. Το συγκεκριμένο παλαιό οικοδόμημα αποτελεί σειρά από γεφύρια του 12ου αιώνα, που κατασκευάστηκαν με δαπάνες του επισκόπου Θηβών Ιωάννη Καλοκτένη. Κατά άλλους το γεφύρι χρονολογείται από την τουρκοκρατία, περίπου στα 1700 στη θέση του παλαιού. Προφορική παράδοση κάνει λόγο για παλαιότερη γέφυρα πολύ κοντά στο ναό. Συγκεκριμένα αναφέρει πως στη περιοχή που βρισκόταν ο υδρόμυλος "Χασομέρι" του Ρούλη υπάρχουν ερείπια γέφυρας που κατασκεύασαν οι κάτοικοι της αρχαίας Τανάγρας προς τιμήν της θεάς Δήμητρας. Άκουγαν στο ύπνο τους ισχυρές βοές, τις οποίες απέδωσαν στη θλίψη της για τον χαμό της κόρης της Περσεφόνης.
Το γεφύρι στην κατάσταση που ήταν το 1929
|
||||
|
1999-2018, Ομάδα Ανάδειξης Αγίου Θωμά, Επικοινωνία agios | |||||
