Ιστορία των Οινοφύτων
Μικρή πολίχνη, δορυφόρος της Τανάγρας, δίπλα στον Ασωπό ποταμό και στην αριστερή του όχθη, κοντά στα όρια των νομών Αττικής και Βοιωτίας. Σημειώνεται στους ιστορικούς χάρτες της αρχαίας Ελλάδος και τα αναφέρουν συγγραφείς από τα πανάρχαια χρόνια. Ο Θουκυδίδης, ο Παυσανίας, ο Πίνδαρος, ο Διόδωρος, ο Πλούταρχος, αναφέρονται στα ιστορικά κείμενά τους για τα Οινόφυτα και το Δήλεσι. Αφορμή για τους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς, στάθηκαν οι φονικές μάχες που έγιναν στην περιοχή της Τανάγρας, των Οινοφύτων και του Δηλεσίου. Σαν οικισμοί, ανάγονται από την πρώιμη ακόμη νεολιθική εποχή και ίσως τη «μαγιά» να απετέλεσαν οι τεχνίτες του Κάδμου, που εγκαταστάθηκαν στην Τανάγρα και στη Βοιωτική ακτή του Ευβοϊκού κόλπου, επομένως και στο Δήλεσι και τα Οινόφυτα. Γεγονός είναι ότι υπήρχαν ήδη τον 7ο π.Χ. αιώνα και στα ελληνικά ιστορικά χρόνια. Για το Δήλεσι, ως πρώτοι οικιστές αναφέρονται οι κάτοικοι του ιερού νησιού της Δήλου. Ήταν ιερό «Αφίδρυμα», όπου τιμούσαν τους θεούς του νησιού τους, τον Απόλλωνα και την Αρτεμη , ως και τη Λητώ. Δημιούργησαν θέατρα , στάδια και ιερούς ναούς και άλλα δημόσια κτίρια. Το Δήλεσι μεσουρανούσε τα ιστορικά χρόνια και ήταν αξιόλογο λιμάνι των Ταναγραίων στον Ευβοϊκό κόλπο, αλλά και τόπος εξοχής για τους πλούσιους κατοίκους.
-------Η Μάχη των Οινοφύτων-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Εξήντα δύο ημέρες μετά τη μάχη της Τανάγρας, όπου οι Θηβαίοι με τους Λακεδαίμονες και τους συμμάχους τους, πέτυχαν «πύρρειο» νίκη επί των Αθηναίων στην περιοχή του Ελαιώνα, οι Αθηναίοι εμφανίστηκαν ξανά στη Βοιωτική γη. Επωφελήθηκαν από την αναχώρηση των Σπαρτιατών και πέρασαν τα βοιωτικά σύνορα και τον Ασωπό ποταμό και αντιμετώπισαν τους Θηβαίους και τους συμμάχους τους κοντά στα Οινόφυτα, τον Αύγουστο το 457 π.Χ. Το τέχνασμα του Αθηναίου στρατηγού Μυρωνίδη, που διέπρεψε τον προηγούμενο χρόνο στη Μεγαρίδα, έτρεψε τους Βοιωτούς σε φυγή, με πρώτο το περίφημο ιππικό των Θεσσαλών. Ο Μυρωνίδης έτρεξε προς το δεξιό τμήμα του στρατού του και φώναξε «Νικώμεν κατά το Ευώνυμον!». Ο Διόδωρος αναφέρει ότι οι Βοιωτοί ήταν εξαιρετικοί πολεμιστές και αντίπαλοι των Αθηναίων και δεν υπολείπονταν από κανέναν «κατά τας των δεινών υπομονάς και τους πολεμικούς αγώνας». Επιγραμματικός ο Αριστείδης λέγει «Βοιωτοί δε, ουκ αντέσχον, αλλά ηττηθέντες εν Οινοφύτοις, υπέκυψαν μετ' αυτών Φωκαείς και Λοκροί, νίκη μια». Τα αποτελέσματα της μάχης ήταν σπουδαία από στρατηγικής απόψεως και κατέστησαν τους Αθηναίους κυρίαρχους στην περιοχή. Εστράφησαν και κυρίευσαν την πόλη της Τανάγρας και κατεδάφισαν τα τείχη της. Παρέκαμψαν την ισχυρή Θήβα και κατέλυσαν τις αρχές σ' όλες τις πόλεις της Βοιωτικής Κοινοπολιτείας. Οι μάχες της Τανάγρας και των Οινοφύτων σε διάστημα δύο μόνο μηνών, είχαν μεγάλο αντίκτυπο και στους δύο εμπόλεμους, αφού οι μαχητές που αγωνίσθηκαν και έπεσαν στο πεδίο της μάχης, ήταν περισσότεροι απ' αυτούς που έπεσαν στους αγώνες κατά των Περσών στο Μαραθώνα και τις Πλαταιές! Παραστατικότατο ανάγλυφο της θεάς Αθηνάς της εποχής εκείνης, την εμφανίζει στηριζόμενη στο δόρυ της να παρατηρεί περίλυπη και μελαγχολική, επιτύμβια στήλη αγωνιστών. Είναι το ανάγλυφο της «σκεπτόμενης Αθηνάς». Μεγάλες οι θυσίες, τρομερές οι απώλειες, άφθονο το αδελφικό αίμα, βάζει σε σκέψεις και μελαγχολούν ακόμα και οι θεοί.
-------Ρωμαική Εποχή------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Στη Ρωμαϊκή εποχή από το 146 π.Χ. έως το 330 μ.Χ., όλη η περιοχή, με επικεφαλής την Τανάγρα, έτυχαν ευρείας αυτονομίας.Αναταραχή υπήρξε το 87 π.Χ., όταν ο Ρωμαίος στρατηγός Σίλας, αντιμετώπισε στην περιοχή το βασιλιά του Πόντου Μιθριδάτη και τον κατανίκησε δύο φορές. Τότε η περιοχή λεηλατήθηκε άγρια από τους δύο στρατούς και υπέφερε τα πάνδεινα.Το 84 π.Χ. με τη συνθήκη του Δήλεσι, ο Πόντιος βασιλιάς απεχώρησε και η περιοχή ανέπνευσε.
-------Φραγκοκρατία-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Το 1204 μ.Χ. τα κράτη της δύσης, στην προσπάθειά τους να ελευθερώσουν , όπως έλεγαν , τους άγιους τόπους, με αρχηγό τον Πάπα Ιννοκέντιο τον Γ', βρήκαν την ευκαιρία να καταλύσουν τη Βυζαντινή αυτοκρατορία και να τη διαμοιράσουν μεταξύ τους! Η Βοιωτία, μαζί με την Αθήνα, απετέλεσαν το Δουκάτο των Αθηνών, με πρωτεύουσα την ακμάζουσα Θήβα. Ο Γάλλος αριστοκράτης της Βουργουνδίας Όθων Ντε Λα Ρως και η δυναστεία του, είχαν υπό την κατοχή τους την περιοχή για 107 ολόκληρα χρόνια από το 1204-1311 μ.Χ., κυβέρνησαν σαν φεουδάρχες έχοντας τους κατοίκους της περιοχής είλωτες στα κτήματά τους. Κάθε ιδιοκτησία που κατείχαν μεταβιβαζόταν ή πουλιόταν μαζί με τα ακίνητα και το προσωπικό. Το 1311 έως το 1387, για 87 χρόνια, την περιοχή κατείχαν οι Καταλανοί.Ήταν Ισπανοί από την περιοχή της Καταλανίας, στα σύνορα της Ισπανίας και της Γαλλίας.Άνθρωποι σκληροί και άξεστοι, προκάλεσαν ακόμα και τον αφορισμό του Πάπα και απεκλήθησαν από αυτόν «γιοι της απώλειας» και «έκβρασμα της ανθρωπότητας», όταν ενόχλησαν τους Ενετούς της Εύβοιας και τα συμφέροντα του Πάπα! Η ελληνική λαϊκή μούσα, εκφράζοντας το μίσος, την απέχθεια και το φόβο, διέσωσε το «σε χέρια Καταλανού να πέσεις». Στην εποχή τους, γίνεται ο εποικισμός στην Αττική και στη Βοιωτία, των Ελλήνων-Αρβανιτών, με διετή ατέλεια, κατόπιν εντολής του βασιλιά της Αραγονίας την 31 Δεκεμβρίου 1382 μ.Χ. (Της Καταλανικής εποχής κατάλοιπα, είναι οι Διχαλωτοί πέτρινοι τεράστιοι πύργοι επικοινωνίας (με καπνό την ημέρα και φωτιά τη νύχτα, καταλλήλως ελεγχόμενα), που σώζονται και σήμερα στην Αττική και Βοιωτία. Στην Πάρνηθα υπάρχουν στην Πάνακλο, στη Φυλή θέση Φάλεμι, στο Κατσιμίδι, στη Βαρυμπόμπη και στο Λιμικό. Επίσης, στη Μαζαρέκα, στη Σαλονίκη, Παληομήλεσι, Αλεμάνι, Μπάφι και Μπελούτση. Στον Αγιο Θωμά (Λιάτανι), στου Γκινοσάτι και στην Πύλη. Στα Οινόφυτα, στον ομώνυμο λόφο, κυριαρχούσε ψηλός διχαλωτός πύργος, που για τις ανάγκες του πολέμου, έπεσε στα πέτρινά του γόνατα το απόγευμα της 1ης του Φλεβάρη το 1942. Τα υλικά του, έγιναν υλικό για τα πολυβολεία των Γερμανών και τους στρατώνες τους, καθώς και για το στήσιμο του RADAR στην κορυφή του λόφου.) Τους Καταλανούς διαδέχθηκαν οι Ιταλοί, με τη δυναστεία των Ατζαγιώλη από το 1387 έως την Τουρκική κατοχή. Ο Νέριο Ατζαγιώλη, εγκαθιστά Έλληνες Αρβανίτες στην Πάρνηθα, το κλειδί του Λεκανοπεδίου των Αθηνών, καθώς και στην πεδιάδα του Ασωπού ποταμού. Επιλέγει επίκαιρα σημεία της περιοχής και μεριμνά για την επάνδρωσή τους, όπως την οδό Ασπροπύργου Σχηματαρίου, στα υψώματα Βίγλα και Κάστρο. Επίσης, στη Μαλακάσα, στην Αυλώνα, Μαζαρέκα και Καβάσιλα.
-------Τουρκοκρατία (1453-1821)----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Στην Τουρκοκρατία, η πλούσια γη της Βοιωτίας περιήλθε στην κυριότητα του Σουλτάνου. Τα ευφορότερα τμήματα γης διανεμήθηκαν στους Τούρκους αξιωματικούς, που διέπρεψαν στις μάχες.Πολλοί Έλληνες, διατήρησαν μικρές μόνο περιουσίες που καλλιεργούσαν και απέδιδαν το 1/5 της παραγωγής στο Σουλτάνο. Τιμητική εξαίρεση απετέλεσε η περιοχή των Δερβενοχωρίων, που δεν κατακτήθηκε από τους Τούρκους, αλλά παρεδόθη κατόπιν συνθήκης. Αποτέλεσμα αυτού, υπήρξε η διατήρηση των ιδιοκτησιών και η υποχρέωση προς το Σουλτάνο, ως φόρο υποταγής, μικρού μόνον ποσού 100 γροσιών «στην άκρη του ξίφους».Είχαν δε τιμής ένεκεν, σχετική αυτονομία και απετέλεσαν καθ'όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, καταφύγιο και άσυλο για τους κατοίκους της ευρύτερης περιοχής και των Οινοφύτων. Αυτός φαίνεται πως ήταν ο λόγος που εξηγεί γιατί τα Οινόφυτα και οι γύρω οικισμοί είχαν ερημωθεί την εποχή αυτή και ουσιαστικά δεν ήταν παρά μερικές λασποκαλύβες με άφθονους ληστές και περισσή αθλιότητα. Τη σχετική εικόνα, μας δίνει παραστατικότατα η περιγραφή του Γάλλου περιηγητή DE LOIR, που το 1639 μαζί με το Γάλλο πρεσβευτή στην Κωνσταντινούπολη και τη συνοδεία τους, πέρασαν από την περιοχή στο δρόμο της επιστροφής τους από τη Χαλκίδα στην Αθήνα. «Βρήκαν στο πέρασμά τους από τα αρβανίτικα χωριά, άφθονους ληστές που δεν ήταν παρά οι πεινασμένοι κάτοικοι της περιοχής. Που και που, μέσα στο σκοτάδι της μιζέριας και της δυστυχίας, λίγα λυμφατικά φώτα, από τα λαδοφάναρα, μέσα στις άθλιες λασποκαλύβες, με το χωμάτινο δάπεδο, που στέγαζαν μαζί ζώα και ανθρώπους. Οι κάτοικοι, Αρναούτηδες , όπως τους ονομάζουν , είναι φοβισμένοι και καχύποπτοι και μοιράζονται μαζί τους, το λιτό φαγητό τους. Λίγο ψωμοτύρι και δροσερό νερό». Αυτές οι λασποκαλύβες που ήταν οι στάνες των Δερβενοχωριτών για τα χειμαδιά, φαίνεται πως έδωσαν το όνομά τους στα Οινόφυτα, που τότε ονομάζονταν Στανιάτες. Αλλες πηγές θέλουν την ονομασία από αρβανίτικη πλευρά, που όμως δε φαίνεται ν' ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Όπως και να έχει η κατάσταση πάντως, φαίνεται ότι τα Οινόφυτα ή Στανιάτες καθώς και τα υπόλοιπα πεδινά χωριά της περιοχής είχαν ερημωθεί στην Τουρκοκρατία. Έτσι εξηγείται και το γεγονός ότι στον αγώνα του 1821 έχουμε τα ονόματα λίγων αγωνιστών, μεταξύ των οποίων εξέχουσα θέση κατέχει ο οπλαρχηγός «Καπετάν» Ιωάννης Λιάπης, για τις υπηρεσίες του οποίου η πατρίδα του παραχώρησε αγροτική έκταση 400 στρεμμάτων στη θέση «Σούλι» των Θηβών και η οποία αργότερα ανταλλάχθηκε με αυτή του αγωνιστή Βόγλη , στη θέση Λάκα στα Οινόφυτα.Το Κοινοτικό Συμβούλιο Οινοφύτων, θέλοντας να τιμήσει τη μνήμη του, έδωσε το όνομά του σε έναν από τους κεντρικούς δρόμους της Κοινότητας.Αντιθέτως με το 1821, μεγάλη συμμετοχή αγωνιστών από τα Οινόφυτα έχουμε στους Βαλκανικούς αγώνες, στον 1ο Παγκόσμιο Πόλεμο, στην άτυχη εκστρατεία του 1920-22 στη Μικρά Ασία και στον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο.
-------Ονομασία--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Τα Οινόφυτα εμφανίζονται με το όνομα "Στανιάτες" σαν τμήμα του Δήμου Τανάγρας ο οποίος σχηματίσθηκε με το Βασιλικό Διάταγμα της 8ης Απριλίου 1835 (το οποίο όμως δεν δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα της Κυβερνήσεως, όπως και πολλά άλλα). Στην αρχική σύσταση του Δήμου μετείχαν: Τανάγρα, Μπράτσι, Σχηματάρι, Ίνια, Κακοσάλεσι (Αυλώνας), Μπούγα και Κολετέτι. Μεταγενέστερα προσαρτήθηκαν, οι Στανιάτες (Οινόφυτα), Ωρωπός, Συκάμινο, Μήλεσι, Χλεμποτσάρι, Μουσταφάδες, Κακονησχύρι, Καβάσιλα, Κρώρα, Μαντάνι, Ραπεντόσα, Σκούρτα, Κλειδέτι, Λιάτανι, Μπράτσι, Δερβενοσάλεσι, Δήλεσι, Μαδαράκι και το Μετόχι της Μονής Τσάτσαρη.
